Στη μάχη, 164 Ιταλοί σκοτώθηκαν και 184 αιχμαλωτίστηκαν…
«Ούτε ένα αυγό στους κατακτητές». Η άγνωστη μάχη της αντίστασης ενάντια στους Ιταλούς που απαίτησαν τρόφιμα και ζώα από το χωριό Μερίτσα Θεσσαλίας…
8 Φεβρουαρίου 1943. Οι Ιταλοί διατάσσουν τον πρόεδρο του θεσσαλικού χωριού Μερίτσα (Οξύνεια) να αποστείλει μοσχάρια, αρνιά και κρασί στο ιταλικό στρατόπεδο στην Καλαμπάκα, για την τροφοδοσία της φρουράς. Οι δυνάμεις του ΕΛ.ΑΣ ήταν σε επιφυλακή. «Ούτε ένα αυγό στους κατακτητές» απάντησε ο καπετάν Αδαμάντιος, Ηλίας Καφαντάρης. Την επομένη, 244 οργισμένοι και πεινασμένοι Ιταλοί ξεκίνησαν από τα Τρίκαλα με προορισμό τη Μερίτσα. Στόχος τους η λεηλασία και η κατάκτηση του χωριού. Τα πράγματα, όμως, δεν εξελίχθηκαν όπως τα σχεδίαζαν. Στην διήμερη «μάχη της Μερίτσας» που ακολούθησε, οι δυνάμεις του τοπικού ΕΛ.ΑΣ με τη βοήθεια των κατοίκων του χωριού και των γύρω περιοχών, κατάφεραν να συντρίψουν τους υπεράριθμους και υπέροπλους αντιπάλους, σημειώνοντας σημαντική νικηφόρα μάχη με ξεχωριστή θέση στην ιστορία της Εθνικής Αντίστασης….
Η έναρξη της «εκκαθαριστικής επιχείρησης» των Ιταλών στη Μερίτσα Μετά την ιταλική διαταγή για «30 αρνιά και 2 μοσχάρια» στον πρόεδρο της Μερίτσας, Φώτη Μπλούτσου και την κατηγορηματική απάντηση του υπαρχηγείου του ΕΛ.ΑΣ, οι Ιταλοί αποφάσισαν την έναρξη της «εκκαθαριστικής επιχείρησης«…. Το προσβεβλημένο κύρος τους καλούσε σε εκδίκηση των ανυπότακτων χωρικών.
Το απόγευμα της 9ης Φεβρουαρίου 1943 συγκροτήθηκε ιταλικό απόσπασμα και επιβιβάστηκε στο τρένο των Τρικάλων, με προορισμό την Καλαμπάκα. Από εκεί μεταφέρθηκε με φορτηγά στο φυλάκιο της γέφυρας στο Μουργκάνι, όπου συναντήθηκε με Ιταλούς στρατιώτες του 9ου Λόχου, εφοδιασμένους με 16 μουλάρια, για να μπορέσουν να μεταφέρουν τον βαρύ οπλισμό στο θεσσαλικό χωριό…
Χάρτης της επαρχίας βόρεια της Καλαμπάκας.
Στο σημείο που βρίσκεται το αστέρι δείχνει το σημείο της Μάχης (Πηγή φωτογραφίας: Ιστορικό ντοκουμέντο «Οι μάχες θεμέλια της Ελεύθερης Ελλάδας, Μηνάς Λάγγαρης, ΕφΣυν)
Το απόσπασμα αριθμούσε 244 Ιταλούς. Εννέα αξιωματικούς, έντεκα υπαξιωματικούς και 224 στρατιώτες. Επικεφαλής τέθηκε ο ταγματάρχης Francesco Chiarenza. Στο ύψος του 18ου χιλιομέτρου σταμάτησαν και ρώτησαν έναν τσοπάνη τον δρόμο για την Μερίτσα. Ο τσοπάνης τους έδειξε τη διαδρομή και έστειλε αμέσως τον υπάλληλό του να ενημερώσει τον γιό του και ιερέα της Μερίτσας, Χρήστο Μπατζογιάννη, για την επικείμενη ιταλική επιδρομή. Ο Χρήστος Μπατζογιάννης εκτός από ιερέας του χωριού ήταν και σημαίνον στέλεχος του ΕΑΜ. Έτσι, όταν το ιταλικό απόσπασμα έφτασε στη Μερίτσα κατά τις 5 τα ξημερώματα, οι μόνοι που βρίσκονταν στο χωριό ήταν γυναικόπαιδα και ηλικιωμένοι. Όπως αναφέρει ο πανεπιστημιακός Αριστοτέλης Ράπτης, εμπνευστής και πρωτεργάτης της μάχης που ακολούθησε ήταν ο Ηλίας Καφαντάρης (καπετάν Αδαμάντιος) του ΕΑΜ, που «όσο μπόι του έλλειπε τόσο μυαλό είχε». Βασικοί συνεργάτες του στο συγκεκριμένο εγχείρημα ήταν ο Νίκος Ζαραλής (καπετάν Χασιώτης του ΕΑΜ) από το Αγιόφυλλο και ο Αριστείδης Μπλούτσος, Ανθυπολοχαγός του διαλυμένου εθνικού στρατού και αρχηγός της οργάνωσης ΜΙΔΑ, φίλα προσκείμενης στο ΕΔΕΣ. Πρόσωπα δηλαδή με μεγάλες διαφορές στην ιδεολογία και τη δράση τους….
Η ενέδρα των ανταρτών στο 18ο χιλιόμετρο Λίγες ώρες αργότερα, η είδηση έφτασε στο γειτονικό Αγιόφυλλο: «Οι Ιταλοί λεηλατούν τη Μερίτσα και ξυλοφορτώνουν όσους βρίσκουν«. Στο άκουσμα της είδησης η αντάρτικη ομάδα του Ζαραλή και ο ΕΑΜίτης παπα-Θανάσης καθώς και άλλοι παρευρισκόμενοι έτρεξαν να λάβουν θέσεις στο 18ο χιλιόμετρο. Τα υψώματα του 18ου χιλιομέτρου αποτελούσαν το σημείο που είχε προεπιλεγεί να στηθεί ενέδρα σε περίπτωση ιταλικής επιδρομής. Οι πρώτοι που έφτασαν στην ενέδρα ήταν ο καπετάνιος του Υπαρχηγείο ΕΛ.ΑΣ Χασίων, Νίκος Ζαραλής και ο πολιτικός του ΕΑΜ στο Υπαρχηγείο, Ηλίας Καφαντάρης. Σύνδεσμοι στάλθηκαν να ειδοποιήσουν τις ομάδες ανταρτών του Βόκα και του Μπούγλα καθώς και όλες τις ομάδες δράσης των γειτονικών χωριών. Στήθηκαν φούρνοι για την τροφοδοσία των ανταρτών και χώρος συγκέντρωσης τραυματιών, αιχμαλώτων και εφοδίων. Όλη νύχτα οι μαχητές κατασκεύαζαν ταμπούρια και οι επικεφαλής εξέταζαν εξονυχιστικά το σχέδιο δράσης….
Ιταλοί κάνουν πλιάτσικο ζώων σε θεσσαλικό χωριό (Πηγή φωτογραφίας: Ιστορικό ντοκουμέντο «Οι μάχες θεμέλια της Ελεύθερης Ελλάδας, Μηνάς Λάγγαρης, ΕφΣυν)…
Το πρωί της 11ης Φεβρουαρίου 1943, παρά το τσουχτερό κρύο, συνέχιζαν να καταφτάνουν ομάδες ενόπλων χωρικών ακόμα και από τα πιο απομακρυσμένα χωριά. Την ίδια ώρα που οι αντάρτικες δυνάμεις πλήθαιναν, οι Ιταλοί λεηλατούσαν τα σπίτια της Μερίτσας. Κατά τις 11-12 αποφάσισαν να πυρπολήσουν έξι από αυτά. Μόλις ολοκλήρωσαν την επιδρομή πήραν τον δρόμο της επιστροφής….
Η ηρωική μάχη της Μερίτσας Γύρω στις 13:30 η ομάδα της εμπροσθοφυλακής πλησίασε το ανάχωμα της σιδηροδρομικής γραμμής. Και τότε ξεκίνησε η μάχη. Οι πρώτοι πυροβολισμοί έπεσαν από το ανάχωμα, από τις ομάδες του Μπούγλα και του Βόκα και ακολούθησαν οι ομάδες του Ζαραλή. Τα ιταλικά αποσπάσματα, σαστισμένα από τον αιφνιδιαστικό χαρακτήρα της επίθεσης, προσπάθησαν να προφυλαχτούν. Όχι όμως και τα τρομαγμένα μουλάρια τους, τα οποία έφυγαν στο δάσος μαζί με τμήμα του οπλισμού τους. Λίγα λεπτά αργότερα η οπισθοφυλακή τους έκανε το λάθος να κινηθεί προς το κυρίως σώμα της φάλαγγας. Αυτό επέτρεψε στην ομάδα του Ράπτη που ερχόταν από πίσω μαζί με άλλους ένοπλους χωρικούς να εγκλωβίσουν ασφυκτικά ολόκληρη την ιταλική φάλαγγα. Τα δύο πολυβόλα που είχαν στο δυναμικό τους οι αντάρτες, καθώς τα βόλια των ελεύθερων σκοπευτών του Ζαραλή, πήραν φωτιά.
Όταν έπεσε το σκοτάδι τα πολυβόλα σταμάτησαν. Οι αντάρτες βελτίωσαν τις θέσεις τους, προγραμμάτισαν σκοπιές, άναψαν φωτιά και κοιμήθηκαν. Οι Ιταλοί, από την άλλη, ξαγρυπνούσαν στην παγωνιά. Διαβάστε ακόμα: Η τελευταία αιματηρή μάχη της κατοχής έγινε στο Κιλκίς ανάμεσα σε αντάρτες και γερμανόφιλους. Η επίθεση του ΕΛΑΣ, οι συλλήψεις και οι μαζικές εκτελέσεις Τα ξημερώματα της 12ης Φεβρουαρίου η μάχη ξανάρχισε. Μέχρι τις 11 όμως είχαν όλα τελειώσει. Οι Ιταλοί παραδόθηκαν, αδύναμοι να συνεχίσουν τη μάχη, η οποία κόστισε τη ζωή σε πολλούς συντρόφους τους. Ανάμεσά τους και ο ταγματάρχης Chiarenza. Τριάντα δύο οπλίτες κατόρθωσαν να διαφύγουν, ενώ οι βαριά τραυματίες εγκαταλείφθηκαν στο πεδίο της μάχης. Από την ελληνική πλευρά φονεύτηκαν 7 πατριώτες. Ο Αριστείδης Μπλούτσος αναφέρει ότι «Το σύνολο των Ιταλών ήταν 360 περίπου άτομα, εκ των οποίων 164 οι νεκροί, 184 οι αιχμάλωτοι και περίπου 10 διέφυγαν καθοδηγούμενοι από ένα αγροφύλακα της περιοχής. Σημειωτέον ότι στο πλευρό των Ιταλών πολέμησαν και 7 αγροφύλακες και οι οποίοι συνελήφθησαν»
Οι αιχμάλωτοι στα χέρια των «άγριων» ανταρτών Οι επιζώντες μαζί με τους τραυματίες που μπορούσαν να μετακινηθούν οδηγήθηκαν αιχμάλωτοι στην Αγναντιά. Οι αντάρτες τους περιέθαλψαν και τους προσέφεραν φαγητό. Ο Ηλίας Καφαντάρης τους προσφωνούσε «αδέρφια στρατιώτες», ενώ έσπευσε να τους εξηγήσει ότι οι αντάρτες παλεύουν για τη λευτεριά τους και θεωρούν εχθρό τούς τους φασίστες και όχι τον ιταλικό λαό. Αμέσως μετά τους ανακοίνωσε ότι θα ελευθερωθούν. Πράγματι, την επόμενη μέρα, στις 13 Φεβρουαρίου, πέντε τραυματίες αξιωματικοί και 137 οπλίτες ξεκίνησαν το ταξίδι της επιστροφής προς την Καλαμπάκα. Κάποιοι αιχμάλωτοι καραμπινιέροι χαρακτηρίστηκαν φασίστες και 3 Έλληνες συνεργάτες των κατακτητών, παραπέμφθηκαν σε έκτακτο ανταρτοδικείο και εκτελέστηκαν.
Η ιδέα της απελευθέρωσης των αιχμαλώτων ανήκε στον καπετάν Αδαμάντιο, Ηλία Καφαντάρη. Στόχος του ήταν να ξεσπιλώσει τη φήμη των ανταρτών, καθώς στους αντίπαλους κύκλους λεγόταν πως οι αντάρτες ήταν «άγριοι άνθρωποι με γένια και κόκκινα μάτια, με μια χαντζάρα στο χέρι, για να κόβουν κεφάλια«.
.Μετά την νικηφόρα μάχη η ατμόσφαιρα ήταν πανηγυρική. Ο κόσμος γέμισε αυτοπεποίθηση και η συμμετοχή στην Αντίσταση άρχισε να παίρνει διαστάσεις παλλαϊκού χαρακτήρα. Τα πολεμικά λάφυρα από τα ιταλικά στρατεύματα ήταν αρκετά για να εξοπλίσουν ακόμη περισσότερους αντάρτες. Στα απομνημονεύματα του μαχητή Δημητρίου Ράπτη αναφέρεται σε μια σκοτεινή σελίδα της ιστορίας καθώς επιβεβαιώνει ότι ο Ηλίας Καφαντάρης (καπετάν Αδαμάντιος) του ΕΑΜ, έδρασε «παρά την αντίρρηση του αρχηγείου του ΕΑΜ των Χασίων να μη χτυπηθούν οι Ιταλοί». Μάλιστα μετά από αυτή την ανυπακοή προσεκλήθη να απολογηθεί. Λέγεται μάλιστα ότι μάλλον αυτός ήταν ο λόγος που έκτοτε εξαφανίστηκε και κανείς δεν γνώριζε πού βρισκόταν. Ο Δημήτριος Ράπτης ανέφερε: «Η ιστορία του Αδαμάντιου ήταν μέχρι εδώ. Ούτε έδωσε σημεία ζωής, ούτε το όνομά του ακουγόταν μετά τη μάχη. Λάβαμε διαταγή όπου βρεθεί ο Αδαμάντιος ή Καφαντάρης να συλληφθεί. Από το 1943 που εξαφανίστηκε, ανταμώσαμε στις φυλακές Τρικάλων τον Μάρτιο 1948».
Ο Δημήτριος Ράπτης πολέμησε στο Έπος του 40 και μετά συμμετείχε ως μέλος του ΕΑΜ Χασίων στην Αντίστασημε το ψευδώνυμο καπετάν Τσάκαλος. Στη μάχη της Οξύνειας συμμετείχε στην ομάδα Καφαντάρη….
Η σημασία της μάχης
Η μάχη της Μερίτσας, ήταν μια σημαντική νικηφόρα μάχη της Εθνικής Αντίστασης ενάντια στις κατοχικές δυνάμεις. Όσον αφορά στον αριθμό των Ιταλών που συμμετείχαν, ήταν πάνω από 360 Ιταλοί στρατιώτες, ενώ από την ελληνική πλευρά οι μαχητές θα πρέπει να κυμαίνονταν από 140 έως 180, ίσως και λιγότεροι. Μετά από αυτή, οι Ιταλοί δεν επιχείρησαν καμία επιδρομή στις γειτονικές επαρχίες των Γρεβενών και της Καλαμπάκας. Η μάχη αυτή είχε ενωτικό χαρακτήρα, με γνήσια λαϊκή παρόρμηση, ενώ συγχρόνως συνεργάστηκαν ιδεολογικά αντίπαλες αντιστασιακές ομάδες.
Πρόκειται ουσιαστικά για την πρώτη μάχη εθνικής αντίστασης στην Ελλάδα, μετά τον πόλεμο στην Αλβανία. Ο Γοργοπόταμος, που είχε προηγηθεί, δεν ήταν μια τακτική μάχη, αλλά δολιοφθορά του αντίπαλου.
Επίσης η μετέπειτα χρονολογικά μάχη της Πύλης είχε τα χαρακτηριστικά ανταρτοπόλεμου και όχι μετωπική με τον αντίπαλο, όπως αυτή της Μερίτσας. Αντλήθηκαν πληροφορίες από την έρευνα του Μηνά Λάγγαρη «Οι μάχες – θεμέλια της Ελεύθερης Ελλάδας» που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών και τον ομότιμο Καθηγητή του ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αριστοτέλη Ράπτη που έχει δημιουργήσει τον δικτυακό τόπο ( http://maxi-meritsas.eu) , όπου στεγάζονται σχεδόν όλες οι μαρτυρίες όσων έζησαν τα γεγονότα
Πηγή χαρακτηριστικής φωτογραφίας: Η Μάχη της Μερίτσας…
πηγη αρθρου Η Μηχανή του Χρόνου
